دیابت و قانقاریا
دیابت ملیتوس وضعیتی است که در آن، بدن نمی‌تواند قند خون را کنترل کند. معمولاً، بدنی که سیستم ایمنی آن قوی است، با میکروب‌ها و عواملی که باعث عفونت می‌شوند، مبارزه می‌کند. گلبول‌های سفید خون در محافظت از بدن اصلی‌ترین عامل به شمار می‌آیند.
در بیماران مبتلا به دیابت، سیستم ایمنی فرد ضعیف است. علاوه‌برآن، رگ‌های خونی به‌دلیل قندخون بالا آسیب دیده‌اند.
دیابت، عفونت‌ها و انواع مختلف قانقاریا
قانقاریا، مرگ بافت بدن در اثر عفونت یا قطع جریان خون است. این وضعیت معمولاً ناشی از آسیب‌دیدگی دست‌ها و پاها است-انگشتان، پاها و پنجه‌ی پا. افراد دیابتی در معرض ابتلا به قانقاریا قرار دارند. زیرا سطح بالای قند خون بر عصب‌ها و سیستم ایمنی اثر می‌گذارد، جریان خون را مختل می‌کند و باعث می‌شود مقابله با عفونت مشکل‌تر شود.
علائم اولیه‌ی قانقاریا شامل این موارد است:
- زخم‌ها یا تاول‌هایی روی پوست
- قرمز شدن بخشی از پوست که به مرور قهوه‌ای یا سیاه می‌شود
- درد شدید و بی‌حسی یا کرختی
- سرد شدن پوست
- نازک و براق شدن وست
- ترشح مایعی بدبو از زخم
انواع مختلف قانقاریا بر بیماران دیابتی تأثیر می‌گذارد:
قانقاریای خیس
قانقاریای خیس که به آن قانقاریای تر نیز گفته می‌شود، خطرناک‌ترین نوع قانقاریا است، زیرا به سرعت گسترش پیدا می‌کند و در صورتی که درمان نشود، کشنده خواهد بود. زمانی که عفونت باکتریایی وجود داشته باشد، بیمار به قانقاریای خیس مبتلا می‌شود. افراد دیابتی ممکن است بر اثر نوروپاتی پس از یک زخم یا جراحت کوچک به قانقاریا مبتلا شوند؛ بدون این‌که بیمار متوجه شود. ممکن است عفونت به دلیل التهاب بافت و ایجاد گاز و سموم باکتریایی، باعث قطع جریان خون شود. در این نوع قانقاریا، معمولاً ترشح یا چرک وجود دارد و به همین دلیل به آن قانقاریای «خیس» گفته می‌شود.
قانقاریای خشک
قانقاریای خشک در اثر کاهش جریان خون در عضوی از بدن ایجاد می‌شود. این وضعیت در اندام تحتانی بیشتر رخ می‌دهد. زیرا وقتی جریان خون به پاها می‌رسد، اکسیژن زیادی ندارد. برخلاف قانقاریای خیس، در این نوع قانقاریا زخم یا عفونت باکتریایی وجود ندارد.
قانقاریای خشک کم‌کم پیشرفت می‌کند و به مرور زمان وخیم‌تر می‌شود. در این حالت، پوست قهوه‌ای یا بنفش-آبی یا سیاه می‌شود.
قانقاریای گازی
قانقاریای گازی معمولاً به‌دلیل عفونت داخل بدن است که عامل آن باکتری کلوستریدیوم پرفرنژنس است. این نوع قانقاریا، که نادر و کشنده است، ممکن است پس از آسیب‌دیدگی یا جراحی‌ها ایجاد شود و به سرعت گسترش پیدا کند. با رشد و گسترش باکتری، گاز و سمومی تولید می‌شوند که به پوست، رگ‌های خونی و بافت‌های بدن آسیب می‌زنند. در ابتدا، پوست عادی به نظر می‌رسد ولی به مرور قرمز، بنفش یا خاکستری می‌شود. گاهی نیز در پوست حباب‌های گازی ایجاد می‌شود و هنگامی که آن‌ها را فشار دهید صدای ترق ترق شنیده می‌شود. در بعضی جراحات مانند زخم‌های عمیق، آسیب‌دیدگی‌های عضلانی و آسیب عمیق در بافت‌ها بیشتر امکان ایجاد قانقاریای گازی وجود دارد.
قانقاریای داخلی
قانقاریای داخلی زمانی ایجاد می‌شود که جریان خون در یکی از اندام‌های داخلی بدن مانند آپاندیس، کیسه‌صفرا و روده‌ها قطع شود. علائم اولیه نسبت به قانقاریای خشک و تر زیاد مشهود نیست و به این بستگی دارد که کدام عضو بدن را درگیر کرده باشد. گاهی اوقات، پوست ناحیه‌ی آسیب‌دیده تغییر رنگ می‌دهد و ممکن است ملتهب و دردناک باشد.
قانقاریای فورنیه
قانقاریای فورنیه یا قانقاریای تناسلی، بیمار نادری است که بر اندام تناسلی و اطراف آن تأثیر می‌گذارد. با این‌که این بیماری بیشتر در مردان ٥٠ تا ٦٠ سال شایع است، ولی ممکن است زنان و کودکان نیز به آن مبتلا شوند. عامل این بیماری، عفونت در اندام تناسلی یا نزدیک آن است. باکتری وارد ترک یا شکاف پوست می‌شود، به سرعت گسترش پیدا می‌کند و باعث می‌شود اکسیژن به آن اندام نرسد. این مسئله منجر به نکروز (بافت‌مردگی) می‌شود.
پوست و رگ‌های خونی اطراف اندام تناسلی معمولاً تخریب می‌شود. علائم اولیه شامل درد شدید در اندام تناسلی، خستگی شدید، تب، فشار خون پایین، تاول و بوی بد از ناحیه‌ی عفونی است.
بعضی از موارد قانقاریای فورنیه به بیماری دیابت مربوط است. در سال ٢٠١٨، سازمان غذا و دارو امریکا هشدار داد که برخی از داروهای بیماران مبتلا به دیابت نوع ٢ (مهارکننده‌های SGLT) باعث می‌شوند افراد در معرض این نوع قانقاریا قرار بگیرند.
نوروپاتی محیطی و قانقاریا
دیابت ممکن است در بلندمدت باعث آسیب‌دیدگی اعصاب شود. به این وضعیت، نوروپاتی دیابتی گفته می‌شود. نوروپاتی باعث کاهش حس درد می‌شود. بنابراین اگر فرد مبتلا به دیابت، در پا یا اندام تحتانی مانند انگشتان پا دچار بریدگی، سوختگی یا آسیب‌دیدگی شود، ممکن است به دلیل این کرختی، آن را حس نکند.
درد معمولاً به انسان این هشدار را می‌دهد که از قسمت آسیب‌دیده محافظت کند تا دچار عفونت نشود. در افراد مبتلا به دیابت، چون بیمار دردی را حس نمی‌کند اغلب دچار عفونت می‌شود.
دیابت و سیستم ایمنی
دیابت، سیستم ایمنی بدن را ضعیف می‌کند و در نتیجه بدن نمی‌تواند با ارگانیسم‌های مهاجم مبارزه کند. قندخون بالا باعث می‌شود باکتری و میکرو ارگانیسم‌های بیشتری در خون رشد کنند.
عفونت پا در افراد مبتلا به دیابت
در افراد دیابتی، اندام‌هایی مانند دهان، شش‌ها، پوست، پاها، مجاری ادراری و اندام تناسلی حساسیت بیشتری دارند.
عفونت‌های پوستی در افراد مبتلا به دیابت اغلب نه به خاطر دردی که ایجاد می‌کنند، بلکه به‌دلیل قابل مشاهده بودن این عفونت‌ها، قابل تشخیص هستند.
افراد مبتلا به دیابت اغلب در پاها دچار عفونت می‌شوند. زیرا در طول فعالیت‌های روزمره، معمولاً پاها دچار آسیب‌دیدگی، ضربه خوردن یا کبودی می‌شوند.
عفونت‌های پا ممکن است در ابتدا به شکل زخم‌هایی کوچک باشند که به بافت‌های عمیق‌تر نفوذ می‌کنند و منجر به قانقاریا می‌شوند و یا بر استخوان‌ها و جریان خون نیز تأثیر می‌گذارند.
تقریباً نیمی از افراد دیابتی که به مطب پزشک مراجعه می‌کنند، از نوروپاتی محیطی رنج می‌برند و نیمی از آن‌ها علاوه بر نوروپاتی به تنگی عروق هم مبتلا هستند.
افراد دیابتی که دچار نارسایی کلیوی یا مشکلات بینایی شده‌اند، در معرض عفونت پا قرار دارند. بیمارانی که در پاهایشان، بریدگی، زخم، سوختگی و میخچه یا پینه وجود دارد نیز در معرض خطر عفونت هستند.
برآمدگی استخوان شست پا و نقاط فشار معمولاً نقطه‌ی شروع زخم‌ها و عفونت‌ها هستند. کسانی که به مشکلاتی مانند چاقی دچار هستند، نمی‌توانند خم شوند و به خوبی از پاهایشان مراقبت کنند.
پای دیابتی و قانقاریا
نگران‌کننده‌ترین وضعیت پای دیابتی، قانقاریا است. در این وضعیت، پا دچار بافت‌مردگی می‌شود. قانقاریا معمولاً در افراد مبتلا به دیابت که قند خون کنترل‌نشده دارند، اتفاق می‌افتد.
قند خون بالا به اعصاب پا آسیب می‌زند و باعث نوروپاتی محیطی می‌شود. همچنین با تنگی عروق، جریان خون مختل می‌شود. این‌ها دلایل اصلی بروز قانقاریا در افراد دیابتی هستند.
پای دیابتی طبق درجه‌بندی واگنر، به ٦ دسته تقسیم می‌شود:
- گرید 0 وقتی پوست پا سالم است
- گرید 1 وقتی سطح رویی پوست، دچار زخم شده
- گرید 2 وقتی زخم، عمیق‌تر شده
- گرید 3 زمانی که استئومیلیتیس یا عفونت استخوان یا دمل چرکی وجود دارد
- گرید 4 قانقاریا در جلوی پا
- گرید 5 قانقاریا در پشت پا و پاشنه‌ها
در موارد ابتلا به قانقاریا یا پای دیابتی نیاز است بیمار در بیمارستان بستری شود. آزمایشی برای تشخیص عامل ایجادکننده‌ی این بیماری و آنتی‌بیوتیک‌هایی برای مقابله با عفونت تجویز می‌شود.
جراحی‌هایی مانند دبریدمان و پانسمان در بهبودی بیمار مؤثر هستند. در موارد وخیم، که پا دچار قانقاریا شده با قطع عضو به حفظ دیگر قسمت‌های پا کمک می‌کنیم. انگشتان پا اولین عضوهایی از بدن هستند که قطع می‌شوند. اگر با این کار از گسترش عفونت جلوگیری نشد، شاید در یک عمل جراحی کل پا قطع شود.
پیشگیری از قانقاریا در افراد دیابتی
بیماران دیابتی باید از قانقاریا پیشگیری کنند. اقدامات پیشگیرانه شامل این موارد است:
- معاینه‌ی مداوم قند خون و کنترل آن در سطح نرمال
- مراقبت کافی از پا. افراد دیابتی باید هرروز پاهای خود را معاینه کنند تا در صورت بروز هرگونه آسیب‌دیدگی کوچک یا عفونتی از آن مطلع شوند.
علاوه‌بر‌این‌ها، بهداشت پا و گرم و خشک نگه داشتن آن‌ها نیز اهمیت دارد. به پاها استراحت دهید و لااقل سالانه یک بار برای معاینه به پزشک امراض پا مراجعه کنید
کفش‌هایتان را به دقت انتخاب کنید. کفی کفش یا پدهایی مخصوص پیشگیری از آسیب‌دیدگی وجود دارد. بهتر است از کفش‌های تنگ، پاشنه بلند یا دمپایی‌های لا انگشتی استفاده نکنید.
برای پیشگیری از قانقاریا، بیماران دیابتی باید سطح قندخون خود را کنترل کنند. بنابراین، استفاده از دستگاه تست قندخون ایده‌ی خوبی به نظر می‌آید.
همچنین، لازم است از پاها بسیار مراقبت شود. هر روز ترک‌های پوستی، تغییر رنگ، بی‌حسی، درد یا ورم پا را بررسی کنید. هر مشکلی را فوراً به پزشک اطلاع دهید. کفش‌هایی با اندازه‌ی مناسب بپوشید که از آسیب‌دیدگی پاها که ممکن است منجر به عفونت و قانقاریا شود، جلوگیری کنید.
دیگر اقدامات پیشگیرانه، شامل این موارد است:
سیگار نکشید. این کار باعث مسدود شدن عروق می‌شود.
غذاهای چرب مصرف نکنید، زیرا این غذاها سطح کلسترول بد (LDL) را بالا می‌برند.
ورزش کنید تا سطح فشار خون و کلسترول ثابت بماند.
