زخم بستر در سالمندان و افراد مسن و پیشگیری و درمان آن | مانیکان
زخم بستر-که گاهی به آن‌ها زخم‌های فشاری یا زخم دکوبیتوس نیز گفته می‌شود-درنتیجه‌ی فشار طولانی‌مدت روی قسمتی از پوست بروز پیدا می‌کنند. زخم‌بستر عارضه‌ای دردناک است و روند بهبودی آن مشکل خواهد بود. همچنین، این احتمال وجود دارد که باعث عفونت شدیدی در پوست و استخوان شود. به گفته‌ی مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری، از هر ده نفر درمیان سالمندان که توانایی حرکتی محدودی دارند، یک نفر به زخم بستر مبتلا می‌شود.
درمورد علت شیوع زخم بستر در میان افراد مسن، تشخیص علائم و راه‌های پیشگیری از زخم بستر در منزل بیاموزید.
بروز زخم بستر در افراد مسن چگونه است
بدن انسان معمولاً مدام در حرکت است، حتی زمانی که خواب هستیم. ما مدام حالت قرارگرفتن بدن‌مان را تغییر می‌دهیم و هنگام تماشای تلویزیون، کار کردن پشت میز و حتی دراز کشیدن روی تخت ناخودآگاه جابجا می‌شویم.
در زمان جراحی، آسیب نخاعی، آرتریت (ورم مفاصل) یا بیماری‌هایی که تحرک فرد را محدود می‌کند، این حرکت‌ها متوقف می‌شوند. اگر بدن جابجا نشود، فشار روی قسمتی از بدن که یک‌جا مانده، ممکن است باعث کاهش گردش خون و آسیب به پوست شود.
زخم بستر اغلب در قسمت‌هایی از بدن شکل می‌گیرد که به دلیل ماهیچه و چربی کم‌تر، بافت نرم‌تری دارند؛ قسمت‌هایی مثل نزدیک مفصل‌ها یا برجستگی‌های استخوان. دنبالچه، مفصل شانه، نشیمن‌گاه، پاشنه‌ها و آرنج‌ها جاهایی از بدن هستند که در معرض خطر زخم بستر قرار دارند.
علت زخم بستر در سالمندان
معمولاً این نوع زخم‌ها در افراد مسن که برای حرکت کردن یا گذراندن روز به صورت نشسته یا دراز کشیده، به کمک نیاز دارند بروز پیدا می‌کند. سه عامل اصلی که موجب زخم بستر در این افراد می‌شود:
- فشار ناشی از عدم تحرک: فشار مداوم بر قسمتی از بدن، می‌تواند منجر به کاهش جریان خون در آن ناحیه شود. بافت و پوست برای انتقال اکسیژن و دیگر مواد مغذی به جریان خون نیاز دارند. در غیر این‌صورت، پوست آسیب دیده و امکان دارد وضعیت بدتر شود. در سالمندانی که مشکل حرکتی دارند، این فشار اغلب در قسمت‌هایی از بدن است که ماهیچه یا چربی کمتری دارد و در نتیجه منجر به بروز زخم بستر خواهد شد.
- سایش: وقتی حالت قرار گرفتن بدن سالمندان تغییر می‌کند، این حرکت و سایش موجب آسیب به پوست می‌شود. حتی کمک به این افراد ممکن است موجب زخم سایشی شود، خصوصاً در قسمت‌هایی از بدن که پوست به دلیل سن بالا نازک‌تر و حساس‌تر شده است. از پارچه‌ها یا ملحفه‌های زبر استفاده نکنید، زیرا موجب زخم بستر می‌شوند. هنگام جابجا کردن عزیزان‌تان مراقب باشید بدن آن‌ها با جایی سایش پیدا نکند.
- اصطکاک: اصطکاک زمانی رخ می‌دهد که پوست به یک طرف حرکت کند و استخوان به طرفی دیگر؛ یا اینکه استخوان یک‌جا ثابت بماند. به‌عنوان مثال، سُر خوردن آرام از روی تخت ممکن است باعث حرکت دنبالچه یا مفصل شانه شود، درحالی‌که پوست یک‌جا مانده است. این کار موجب کشیده شدن و ترک پوستی می‌شود.
درجه‌های زخم بستر و علائم آن
زخم بستر شامل تحرکات پوستی تا زخم‌های باز در معرض عفونت است. زخم‌های فشاری در مراحل اولیه بیشتر قابل درمان هستند. پرستاران باید هرچندوقت یک‌بار، علائم زخم بستر را چک کنند. چهار درجه‌ی زخم بستر:
- درجه ١: قسمتی از پوست سفید می‌شود و وقتی آن قسمت را لمس کنید، گرم خواهد بود. در افراد مسن با پوست روشن‌تر ممکن است آن قسمت از بدن قرمز شود و در افرادی که پوست تیره‌تری دارند، آبی مایل به بنفش خواهد بود. افراد سالمند ممکن است از خارش و سوزش نیز رنج ببرند. زخم بستر درجه ١ اغلب با جابجا کردن حالت بدن و کم کردن فشار روی آن، برطرف می‌شود.
- درجه ٢: آسیب پوستی در این مرحله مشخص‌تر شده و شامل تاول باز، درد یا سایش پوست خواهد شد. کسانی که به زخم بستر درجه ٢ مبتلا هستند، ممکن درد شدیدی را حس کنند و احساس نامطلوبی داشته باشند.
- درجه ٣: علاوه‌بر گسترش تغییررنگ و خراشیدگی روی پوست، آن قسمت به دلیل آسیب به بافت زیرین پوست دچار زخم‌هایی چاله‌مانند خواهد شد.
- درجه ٤: یکزخم بزرگ ایجاد شده و وضعیت پوست به‌طور مشخص و قابل توجهی وخیم می‌شود. ممکن است ماهیچه‌ها، استخوان‌ها و تاندون‌ها آسیب ببینند یا حتی از سوراخی که روی پوست ایجاد شده، قابل مشاهده باشند. اغلب زخم بستر درجه ٤، منجر به عفونت شدید خواهد شد و کنترل آن حتی برای پرستاران حرفه‌ای سخت است.
پیشگیری از زخم بستر در افراد سالخورده
اگر پرستاران حالت قرارگیری بدن کسی را که تحرک ندارد یا روی تخت بستری است، به طرز صحیح و به دفعات، تغییر ندهند احتمال بروز زخم‌های دکوبیتوس افزایش پیدا می‌کند. علاوه‌برآن، امکان دارد بهداشت نامناسب، وضعیت بد تغذیه و مراقبت ناکافی از پوست منجر به زخم بستر شود.
این پنج قدم به پیشگیری از زخم بستر در افراد مسن در منزل کمک می‌کند:
- تحرک منظم: حالت قرارگرفتن بدن بیمار را هر یک یا دوساعت روی تخت یا هر ٣٠ دقیقه روی ویلچر تغییر دهید. این جابجایی مداوم می‌تواند منجر به مشکلات دیگری شود:
- زخم بستر در افراد مسن که تحرک محدودی دارند، ممکن است در طول یک شب اتفاق بیفتد، بنابراین جابجایی بدن باید در طول شبانه‌روز انجام شود. برای حفظ سلامتی خود، به‌صورت نوبتی با دیگر اعضای خانواده این کار را انجام دهید یا درصورت امکان، از یک پرستار در منزل کمک بگیرید.
- کشیده شدن پوست یک میانسال ممکن است به سایش پوست او منجر شود که همین اتفاق باعث تشدید زخم بستر خواهد شد. حرکت دادن‌های ناملایم می‌تواند منجر به کبودی‌های دردناکی شود. بلند کردن و حرکت دادن بدن بیمار باید به آرامی انجام شود و بیشتر، قسمت‌هایی ماهیچه‌ای نرم بدن لمس شود.
- معاینه‌ی دقیق: درمانزخم بستر در مراحل اولیه آسان‌تر خواهد بود. زخم بستر درجه ١، در منزل قابل درمان است، ولی در مراحل پیشرفته‌تر به پزشک یا تیم درمانی نیاز خواهید داشت. ممکن است معاینه‌ی دقیق بدن بیمار حس نامطلوب و مزاحمت برایشان داشته باشد، ولی برای پیشگیری از زخم بستر لازم است.
- تشک‌ها و تجهیزات خاص: کوسن‌ها، تشک‌ها و تجهیزات دیگر می‌توانند احتمال بروز زخم بستر در افراد مسن را کاهش دهند. پیش از خرید با پزشک درمورد گزینه‌های موجود مشورت کنید.
- تشک‌هایی که از فوم، باد، ژل یا آب تشکیل شده‌اند با برنامه‌ریزی منظم حالت قرارگرفتن بدن را تغییر می‌دهند و فشار روی بدن را کم می‌کنند.
- پدهای فومی و بالشت‌ها از پاها مراقبت می‌کنند و زانو و قوزک پا را بالا نگه می‌دارند. هرگز از کوسن‌های چرمی یا بالشت‌های هموروئید دوناتی شکل برای درمان زخم بستر روی باسن استفاده نکنید.
- پدهای خاص برای شانه یا پاشنه ممکن است فشار وارد شده روی استخوان پا یا کمر را کاهش دهند.
- مراقبت مداوم: پوستی که حتی برای زمانی کوتاه با ادرار یا مدفوع تماس داشته باشد، ، آسیب‌پذیرتر خواهد شد. اگر یک سالمند بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع داشته باشد و در معرض زخم بستر قرار بگیرد، باید در مورد پدهای جاذب مخصوص یا لباس زیر با پزشک مشورت کند.
- تغذیه و فعالیت بدنی: بدون دریافت مایعات کافی، ویتامین‌ها، مواد معدنی و پروتئین، زخم‌های بستر به خوبی بهبود پیدا نمی‌کنند.
- رژیم غذایی مناسب وضعیت سلامت پوست و استخوان را ارتقا می‌دهد و از زخم بستر جلوگیری می‌کند
- اگر یکی از عزیزان‌تان اضافه‌وزن دارد، کاهش وزن می‌تواند به کم کردن فشار روی استخوان‌ها و مفاصل منجر شود. برعکس این موقعیت، کمبود وزن هم به دلیل کم بودن بافت چربی، موجب فشار روی مفاصل می‌شود.
- حتی حرکت ملایم و کشیدن بدن هم گردش خون را بالا می‌برد. از پزشک بخواهید نرمش‌هایی که امکان انجام آن روی تخت یا ویلچر وجود دارد به شما معرفی کند.
درمان زخم بستر سالمندان
درمان زخم بستر به درجه و شدت زخم بستگی دارد. زخم بستر درجه ١، اغلب در منزل قابل درمان است، درحالی‌که زخم‌های فشاری در مراحل بعدی ممکن است به مداخلات درمانی نیاز داشته باشند. تعیین وقت در منزل یا مطب پزشک برای معاینه‌ی دقیق زخم بستر لازم است. زخم‌های فشاری وخیم، ممکن است به جراحی یا بستری در بیمارستان نیاز داشته باشند.
درجه ١: درمان زخم بستر در منزل ممکن است برای علائم زخم فشاری درجه ١ مؤثر باشد. اگر متوجه گرمای خفیف یا تغییر رنگ پوست شدید، حالت قرار گرفتن بیمار را تغییر دهید، پوست او را با صابون ملایم و آب شستشو دهید، کاملاً آن را خشک کنید و از لوسیون ضدرطوبت استفاده کنید. اگر علائم زخم بستر درجه ١، در عرض ٤٨ ساعت بهبود پیدا نکرد با پزشک تماس بگیرید.
درجه ٢: زخم‌های فشاری درجه ٢، ممکن است توسط پزشک یا مداوای خانگی از طریق شستشوی کامل، پانسمان با گاز یا بانداژ و آنتی‌بیوتیک قابل درمان باشد.
درجه ٣+: علائم زخم بستر درجه ٣ و ٤، به درمان تخصصی یا جراحی توسط تیم مراقبت از زخم نیاز دارد. زمانی‌که آسیب‌دیدگی در زیر سطح پوست رخ دهد، درمان زخم بستر شامل این موارد خواهد بود:
- درمان زخم با وکیوم تراپی (فشار منفی) در مطب دکتر یا کلینیک درمان زخم
- برداشتن پوست و بافت آسیب‌دیده (دبریدمان)
- پیوند پوست سالم به محل زخم
زخم بستر در آسایشگاه
طبق گفته‌ی مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری، ٢٨ درصد از سالمندان که در بیمارستان بستری هستند یا کسانی که برای مدتی طولانی در آسایشگاه‌ها اقامت دارند، زخم بستر را تجربه می‌کنند. ممکن است افراد ضیعف و آسیب‌پذیر در آسایشگاه اقامت داشته باشند زیرا پیشگیری از زخم بستر و دیگر آسیب‌ها در منزل بسیار سخت خواهد بود؛ یا اینکه ممکن است بعد از یک تصادف از بیمارستان به یک مرکز مراقبتی یا آسایشگاه منتقل شده باشند. زخم بسترهایی که در آسایشگاه بروز پیدا می‌کنند، احتمالاً در اثر شرایطی مانند زوال عقل، دیابت شدید یا ازکارافتادگی هستند.
