راهنمای جامع مراقبت از زخم: انواع، درمان و بهبودی

راهنمای جامع مراقبت از زخم: انواع، درمان و بهبودی

سوانح زمانی رخ می‌دهند که ما انتظارش را نداریم، و در آن زمان چیزی که اهمیت دارد مراقبت فوری و صحیح از جراحات است. اگر به یک خراش سطحی، یک بریدگی عمیق یا یک زخم عمیق دچار شدید، توجه فوری و کمک‌های اولیه می‌تواند تأثیر مهمی بر فرآیند بهبودی داشته باشد. آگاهی از اصول اولیه مراقبت از زخم از زمان بروز جراحت تا مراحل پایانی بهبودی، باعث می‌شود فرد توانایی کنترل مؤثر جراحات و کاهش عوارض، و بهبود فرآیند درمان را داشته باشد.

در کنترل زخم، آگاهی اولیه از اصول کمک‌های اولیه می‌تواند در فرآیند درمان، پیشگیری از بروز عوارض و کاهش خطر عفونت تفاوتی اساسی ایجاد کند. در این‌جا، راهنمایی گام به گام برای پاکسازی زخم با استفاده از محلول استریل مخصوص شستشوی زخم یا آب تمیز آورده شده است.

1. دستان خود را با آب گرم و صابون بشویید.
2. اگر زخم دچار خونریزی شده است، روی آن را با یک پارچه‌ی تمیز یا پد گاز استریل به آرامی فشار دهید تا خونریزی کنترل شود.
3. با استفاده از محلول استریل یا آب تمیز، زخم را به آرامی شستشو دهید تا آلودگی‌ها، گردوغبار یا باکتری‌های آن از بین برود.
4. اگر زخم بیش از حد آلوده بود، شاید لازم باشد با استفاده از سرنگی که با محلول استریل یا آب تمیز پر شده، آب را با فشار روی زخم بریزید.
5. اگر جسم خارجی مانند خرده شیشه روی زخم قابل مشاهده است، از پنس یا انبرک‌های استریل‌شده استفاده کنید و آن‌ها را به آرامی بردارید.
6. پس از شستشوی زخم، با استفاده از یک پد گاز استریل نرم و تمیز پوست اطراف زخم را خشک کنید.
7. زمانی که زخم تمیز و خشک شد، با یک پانسمان استریل آن را بپوشانید.

گام اول: دستان خود را بشویید

پیش از شستشوی زخم، اطمینان پیدا کنید که دست‌هایتان تمیز هستند. آن‌ها را با آب گرم و صابون بشویید و یا در صورتی که صابون در دسترس نبود، از ضدعفونی‌کننده‌ی دست استفاده کنید. برای کاهش خطر ورود باکتری به زخم از دستکش‌های یک بار مصرف استفاده کنید.

گام دوم: کنترل خونریزی

اگر زخم دچار خونریزی شده است، روی آن را با یک پارچه‌ی تمیز یا پد گاز استریل به آرامی فشار دهید تا خونریزی کنترل شود. این کار را تا جایی ادامه دهید که خونریزی قطع شود و یا تا حد قابل توجهی کاهش پیدا کند. در صورت امکان، عضو آسیب‌دیده را بالا نگه دارید. این کار به کاهش خونریزی کمک می‌کند.

گام سوم: شستشوی زخم

با استفاده از محلول استریل یا آب تمیز، زخم را به آرامی شستشو دهید تا هرگونه آلودگی یا باکتری از بین برود. اگر محلول شستشوی زخم دارید، طبق دستورالعمل روی بسته‌بندی عمل کنید. اگر این محلول در دسترس نبود، به‌عنوان جایگزین می‌توانید از آب تمیز استفاده کنید. از مواد قوی مثل هیدروژن پراکسید یا الکل استفاده نکنید، چون ممکن است این مواد به بافت سالم آسیب بزنند و روند درمان را به تعویق بیندازند.

گام چهارم: شستشوی ملایم

اگر زخم بیش از حد آلوده است، شاید لازم باشد با استفاده از سرنگی که با محلول استریل یا آب تمیز پر شده، آب را با فشار روی زخم بریزید. به آرامی روی آن را فشار دهید و اطمینان پیدا کنید که آب از بخش‌هایی با کمترین میزان آلودگی به طرف بخش‌هایی با بیشترین میزان آلودگی در حرکت است. ولی مراقب باشید که فشار زیادی روی زخم وارد نکنید، زیرا ممکن است به بافت پوست آسیب وارد شود.

گام پنجم: از بین بردن آلودگی‌های روی زخم

اگر جسم خارجی مانند خرده شیشه روی زخم قابل مشاهده است، از پنس یا انبرک‌های استریل‌شده استفاده کنید و آن‌ها را به آرامی بردارید. لازم است پیش از استفاده، اطمینان حاصل کنید که این ابزار تمیز و ضدعفونی‌شده هستند. مراقب باشید تا در عمق زخم نفوذ نکنید و جسم خارجی را به زور از زخم برندارید. اگر چیزی داخل زخم باقی مانده بود، برای خارج کردن آن‌ها از متخصصان درمانی کمک بگیرید.  

گام ششم: پوست اطراف زخم را خشک کنید

پس از شستشوی زخم، با استفاده از یک پد گاز استریل نرم و تمیز پوست اطراف زخم را خشک کنید. از سایش پوست خودداری کنید، زیرا این کار ممکن است به بافت حساس اطراف زخم آسیب بزند.

گام هفتم: پانسمان زخم

زمانی که زخم تمیز و خشک شد، با یک پانسمان استریل مناسب آن را بپوشانید. از پد گاز استریل غیرچسبی یا چسب زخم استفاده کنید که به اندازه‌ی کافی بزرگ باشد و روی زخم را بپوشاند. مراقب باشید که پانسمان یا چسب زخم بیش از حد سفت یا کیپ نشده باشد.

زخم چیست؟

زخم، هرگونه آسیب‌دیدگی روی پوست یا بافت‌های زیری است که به دلیل آسیب‌های جسمی از جمله بریدگی، خراشیدگی، پارگی یا سوختگی ایجاد شده است. زخم‌ها ممکن است کوچک و سطحی باشند و زود بهبود پیدا کنند. بعضی از زخم‌ها مزمن هستند که در این صورت روند بهبودی آن‌ها طولانی‌تر است و به مداخلات درمانی نیاز دارند. به‌طور طبیعی روند بهبودی به محض بروز زخم آغاز می‌شود که هدف آن بازیابی بافت‌های آسیب‌دیده و جلوگیری از عفونت است. آگاهی از نوع زخم برای درمان آن اهمیت دارد.

زخم‌های بسته

زخم‌های بسته به جراحاتی گفته می‌شود که زیر سطح پوست بروز پیدا می‌کنند و در آن هیچ بریدگی یا آسیب‌دیدگی قابل مشاهده‌ای وجود ندارد. این زخم‌ها اغلب به دلیل ضرب‌دیدگی ناشی از سقوط، تصادف یا اصابت به شیء خارجی ایجاد می‌شوند که در نتیجه بافت زیری پوست آسیب می‌بیند ولی روی سطح آن چیزی قابل مشاهده نیست. ویژگی‌های زخم‌های بسته شامل این موارد است:

• هیچ شکاف قابل مشاهده‌ای روی پوست وجود ندارد: در زخم‌های بسته پارگی یا بریدگی روی سطح پوست وجود ندارد.
• بافت داخلی آسیب می‌بیند: آسیب‌دیدگی مربوط به زخم‌های بسته ممکن است در رگ‌های خونی، عضلات، رباط‌ها یا اندام‌های زیر پوست ایجاد شود.
• کبودی: زخم‌های بسته اغلب با کبودی یا تغییر رنگ پوست همراه هستند که علت آن، تجمع خون زیر سطح پوست است.
• ورم و درد: ممکن است زخم‌های بسته متورم و دردناک باشند، خصوصاً زمانی که روی آن‌ها فشار وارد شود.
• عوارض احتمالی: در برخی موارد، ممکن است زخم‌های بسته دچار خونریزی داخلی، هماتوم (لخته‌ی خون موضعی) یا آسیب‌دیدگی عضوی از بدن شوند.

انواع رایج زخم‌های بسته

زخم‌های بسته معمولاً بر اساس بافت زیرین یا اندامی که آسیب‌ دیده، دسته‌بندی می‌شود. در این‌جا چند نمونه‌ی رایج از زخم‌های بسته آورده شده است:

1. کبودی: کبودی یا کوفتگی، نوعی زخم بسته است که هنگام شکافتگی عروق‌های کوچک خونی در سطح پوست یا ترشح خون به بافت‌های اطراف اتفاق می‌افتد. امکان بروز کبودی در هرجایی از بدن وجود دارد و اغلب در اثر یک آسیب‌دیدگی مثلاً سقوط یا ضربه بروز پیدا می‌کنند. در اکثر موارد، کبودی‌ها خودبه‌خود پس از یک تا دو هفته بهبود پیدا می‌کنند.
2. هماتوم: هماتوم به زخم‌های بسته اطلاق می‌شود که در آن خون خارج از رگ‌های خونی جمع می‌شود و معمولاً باعث تورم یا توده‌ی موضعی می‌شود. این اتفاق زمانی می‌افتد که رگ‌های خونی پاره شوند که این باعث تجمع خون در حفره‌های بافت و بدن می‌شود. امکان بروز هماتوم در بخش‌های مختلف بدن وجود دارد؛ از جمله عضلات (هماتوم ماهیچه) یا اندام‌ها.
3. آسیب‌دیدگی‌های ناشی از وارد شدن فشار: این آسیب‌دیدگی‌ها ناشی از فشار زیاد مانند گیر کردن بین اجسام سنگین یا تحمل فشار بالاست. این آسیب‌دیدگی‌ها ممکن است منجر به آسیب‌دیدگی عضلات، عروق خونی، اعصاب و استخوان‌ها شود ولی روی پوست شکافی ایجاد نمی‌کند. این نوع آسیب‌دیدگی‌ها منجر به خونریزی داخلی، آسیب‌دیدگی بافت، و عوارض نسبتاً شدید مانند سندروم کمپارتمان می‌شوند.
4. ضربه مغزی: ضربه‌ مغزی زخم‌های بسته را روی مغز ایجاد می‌کنند. این‌ها ناشی از ضربه‌ای قوی یا تکان خوردن سر است که منجر به آسیب‌دیدگی جمجمه می‌شود. ضربه مغزی ممکن است منجر به بروز علائمی مانند سردرد، سرگیجه، فراموشی، و در موارد شدید، عدم هوشیاری شود. مراقبت‌های پزشکی برای ارزیابی و کنترل ضربه مغزی ضروری است.
5. آسیب‌دیدگی داخلی اندام: زخم‌های بسته می‌تواند بدون شکافتگی پوست بر اندام داخلی اثر بگذارند. نمونه‌ها شامل پارگی طحال، پارگی کبد، یا جراحات کلیه است که به دلیل آسیب‌دیدگی شکم یا سینه بروز پیدا می‌کند. این جراحات ممکن است منجر به خونریزی داخلی شود و به مداخلات درمانی فوری نیاز داشته باشند.

کنترل زخم‌های بسته

در موارد مشکوک به زخم بسته، لازم است ارزیابی سریع توسط کادر درمان انجام شود تا هرگونه آسیب‌دیدگی ضمنی تشخیص داده شود. آزمایشات تشخیصی مانند تصویربرداری (ایکس‌ری، سی‌تی‌اسکن) ممکن است برای تشخیص شکستگی، خونریزی داخلی یا عوارض دیگر انجام شود. گزینه‌های درمانی برای زخم‌های بسته شامل استراحت، کنترل درد، عدم تحرک و در برخی موارد جراحی است.

زخم‌های باز

زخم‌های باز همان‌طور که از نام آن‌ها مشخص است به آسیب‌دیدگی‌های اطلاق می‌شود که در آن پوست آسیب دیده و باز می‌شود و بافت‌های زیری صدمه می‌بینند. این زخم‌ها به دلایل مختلف بروز پیدا می‌کنند که شامل بریدگی، پارگی، و کنده شدن قطعه‌ای از استخوان است. شدت بروز زخم‌های بسته متفاوت است که شامل بریدگی‌های سطحی تا آسیب‌دیدگی‌های شدید عضلات، تاندون‌ها یا استخوان‌ها است. ویژگی‌های زخم باز شامل:

• شکافتگی پوست: زخم‌های باز سلامت پوست را مختل می‌کنند و به بافت‌های زیری آسیب می‌زنند.
• خونریزی: زخم‌های باز با توجه به عمق و اندازه‌ی آن‌ها ممکن است خونریزی شدیدی داشته باشند و یا این‌که الگوی خونریزی آن‌ها کنترل‌شده باشد.
• ریسک عفونت: در زخم‌های باز به دلیل قرار گرفتن بافت‌ها در معرض عوامل بیماری‌زا یا پاتوژن‌های بیرونی، احتمال عفونت بیشتر است.
• زمان بهبودی: زمان بهبودی زخم‌های باز متفاوت است و به عمق، محل و عوامل فردی بستگی دارد. زمان بهبودی زخم‌های شدید طولانی‌تر است.
• اسکار: زخم‌های باز اغلب در طول فرآیند بهبودی منجر به بروز اسکار می‌شوند که ظاهر آن متفاوت است.

انواع رایج زخم‌های باز

زخم‌ باز انواع مختلفی دارند که ویژگی‌ها و دلایل بروز هر یک از آن‌ها با دیگری تفاوت دارد. در این‌جا برخی از موارد رایج آورده شده است:

1. خراشیدگی: خراشیدگی یا ساییدگی اغلب زمانی اتفاق می‌افتد که پوست روی سطحی زبر کشیده شود. این زخم‌ها ناشی از سقوط یا تصادف هستند که باعث سایش یا خراشیدگی پوست می‌شوند. خراشیدگی معمولاً بر لایه‌های رویی پوست اثر می‌گذارد که باعث قرمز شدن و دردناک بودن آن قسمت از پوست می‌شود.
2. پارگی: این مورد شامل بریدگی‌های عمیق و نامنظم روی پوست ناشی از اشیای تیز است. این زخم‌‌ها بر اثر برخورد با اشیای تیز، شیشه‌ی شکسته یا لبه‌های تیز یک شیء ایجاد می‌شوند. پارگی‌ها ممکن است شامل آسیب‌دیدگی بافت‌های زیری مانند عضلات، تاندون‌ها یا اعصاب باشند و شاید منجر به خونریزی شدید شوند.
3. زخم‌های پانکچر (سوراخ‌شدگی) این زخم‌ها ناشی از تماس با اشیایی مانند میخ، سوزن یا گازگرفتگی حیوانات است که در پوست و لایه‌های زیرین نفوذ می‌کند. این زخم‌ها اغلب با یک سوراخ ریز باز شده‌اند و ممکن است در داخل بدن آسیب‌دیدگی‌های عمیقی را به‌وجود بیاورند. در زخم‌های پانکچر به دلیل سختی شستشوی آن‌ها و احتمال آلودگی بافت عمقی بیشتر، ریسک عفونت بیشتر است.
4. کنده شدن: این جراحت زمانی بروز پیدا می‌کند که پوست یا بافت از بدن جدا شوند. این نوع زخم ناشی از تصادفات، آسیب‌دیدگی‌های مربوط به ماشین‌آلات یا ترومای حاد است. شدت این جراحت متفاوت است. ممکن است صرفاً بعضی از لایه‌های پوست جدا شوند و یا همه‌ی لایه‌های پوستی به همراه بافت‌های زیری به طور کامل کنده شوند.
5. اینسیژن‌: این بریدگی‌ها به طور عمدی در طول فرآیند جراحی یا مداخلات درمانی ایجاد می‌شوند. این نوع زخم معمولاً با ابزاری تمیز و استریل‌شده به‌وجود می‌آیند. اینسیژن با اهداف تشخیصی یا دسترسی به اندام‌ها و بافت‌های زیرین ایجاد می‌شود.
6. زخم‌ گلوله: زخم‌های گلوله به دلیل تیر یا گلوله‌ای که در بدن نفوذ کرده ایجاد می‌شوند. شدت این نوع زخم‌ها بسته به نوع سلاح گرم و فاصله‌ای که گلوله از آن شلیک شده متفاوت است. زخم‌های گلوله اغلب زخم‌هایی خارجی و داخلی هستند و ممکن است باعث آسیب‌دیدگی بافت‌ها و چند اندام مختلف شوند.

کدام نوع به زخم به مداخلات فوری درمانی نیاز دارد؟

زخم‌هایی که به خدمات درمانی فوری نیاز دارند، مواردی هستند که خونریزی شدید یا غیرقابل‌کنترلی دارند و یا بزرگ و عمیق هستند. خونریزی شدید ممکن است نشان‌دهنده‌ی جراحت شدید عروق خونی باشد که این مسئله به درمان فوری نیاز دارد. زخم‌های عمیق مانند پارگی‌ها که از چند لایه‌ی پوست عبور کرده‌اند اغلب به مراقبت‌های تخصصی نیاز دارند که این کار شامل شستشو، بخیه، یا جراحی است. کمک گرفتن از پرسنل درمان به شما کمک می‌کند تا از ارزیابی به‌موقع، درمان مناسب، و کاهش ریسک عفونت یا آسیب‌دیدگی‌های بیشتر اطمینان پیدا کنید.

نحوه‌ی بررسی شدت زخم

بررسی شدت زخم برای تعیین اقدامات مورد نیاز و مراقبت‌های لازم، ضروری است. هنگام بررسی شدت زخم، باید مواردی مانند عمق، اندازه، محل و احتمال عفونت را در نظر داشته باشیم. در این‌جا عواملی که به ارزیابی شدت زخم کمک می‌کنند به طور کلی مرور شده‌اند:

• عمق: عمق زخم به این بستگی دارد که تا چند بافت زیرین را دربرگرفته باشد. زخم‌های سطحی مانند خراشیدگی‌ها یا بریدگی‌های کم‌عمق معمولاً لایه‌های بیرونی پوست را درگیر می‌کنند و شدت کمتری دارند. زخم‌های عمیق‌تر مانند پارگی‌ها یا زخم‌های پانکچر که به عمق عضله، تاندون، یا اندام نفوذ می‌کنند، ممکن است مزمن باشند و به خدمات درمانی فوری نیاز دارند.
• اندازه: اندازه‌ی زخم با عمق، طول یا پهنای محل آسیب‌دیدگی سنجیده می‌شود. در زخم‌های بزرگ‌تر ریسک بروز عوارض بیشتر است و ممکن است روند بهبودی آن‌ها طولانی‌تر شود. زخم‌های وسیع به مراقبت تخصصی، مانند جراحی یا تکنیک‌های پیشرفته‌ی کنترل زخم نیاز دارند..
• محل: محل زخم در تعیین شدت آن نقش مهمی را ایفاء می‌کند. زخم‌ها در نواحی مانند سر، گردن، سینه، شکم یا مفاصل به دلیل افزایش احتمال عفونت، با عوارض بیشتری همراه هستند. در نواحی مانند پاها یا اندام تحتانی که جریان خون در آن‌ها پایین است، ممکن است روند بهبودی به تعویق بیفتد و یا منجر به بروز عفونت شود.
• احتمال عفونت: احتمال بروز عفونت عامل مهمی در ارزیابی شدت زخم به شمار می‌آید. در زخم‌هایی که دچار آلودگی هستند و یا جسمی خارجی در آن‌ها وجود دارد و یا اینکه در اثر گاز گرفتن حیوانات ایجاد شده‌اند، احتمال بروز عفونت بیشتر است. بعلاوه، زخم‌هایی که شستشوی آن‌ها سخت است نیز بیشتر در معرض بروز عفونت قرار دارند.

توصیه می‌شود برای ارزیابی شدت زخم تمام این عوامل را در نظر داشته باشید. زخم‌های سطحی که کوچک و کم‌عمق هستند و در نواحی با ریسک کمتر بروز پیدا می‌کنند، با مراقبت‌های اولیه در منزل بهبود می‌یابند. بااین‌حال، زخم‌هایی که عمیق و بزرگ هستند و یا بیشتر در معرض عفونت قرار دارند، باید فوراً توسط متخصصان درمانی معاینه شوند.

پانسمان و بانداژ زخم‌ها

پانسمان و بانداژ زخم، مرحله‌ی مهمی در کنترل زخم به شمار می‌آید. این کار به محافظت از زخم کمک می‌کند، روند درمان را تسریع می‌کند و از بروز عفونت جلوگیری می‌کند. انتخاب پانسمان مناسب برای زخم به عوامل مختلفی از جمله نوع زخم، محل، اندازه و مرحله‌ی درمان بستگی دارد. در این‌جا، راهنمای انتخاب پانسمان مناسب و تکنیک‌ بانداژ درست آورده شده است:

پدهای گاز استریل

• پدهای گاز استریل معمولاً برای زخم‌هایی با ترشحات متوسط تا زیاد کاربرد دارند؛ مثلاً خراشیدگی‌، پارگی یا زخم‌های جراحی.
• یک پد با اندازه‌ای مناسب انتخاب کنید که کل زخم و لبه‌های آن را بپوشاند.
• پد گاز یا چسب زخم را مستقیم روی زخم قرار دهید و مراقب باشید که بیش از حد سفت یا کیپ نشده باشد. بانداژ تمیز را با حرکت دورانی روی زخم بپیچید تا گاز سر جای خود بماند.

چسب زخم

• این چسب‌ها برای زخم‌های سطحی و کوچک با ترشحات اندک مناسب هستند.
• پیش از استفاده از چسب زخم، اطمینان پیدا کنید که زخم باید تمیز و خشک باشد.
• چسبی با اندازه‌ی مناسب انتخاب کنید تا کل زخم را بپوشاند.
• برچسب روی آن را به آرامی جدا کنید و چسب را روی زخم فشار دهید؛ به‌طوری که پوست اطراف زخم را نیز پوشش دهد.

پانسمان فیلم شفاف

• پانسمان‌های فیلم شفاف برای زخم‌های سطحی مانند تاول و یا زخم‌هایی که در حال بهبودی هستند، کاربرد دارند.
• پیش از استفاده از پانسمان، زخم را تمیز و خشک کنید.
• اندازه‌ی چسب باید بزرگ‌تر از زخم باشد تا لبه‌های آن را نیز بپوشاند.
• برچسب پشتی را از آن جدا کنید و پانسمان شفاف را روی زخم قرار دهید و اطمینان پیدا کنید که به‌خوبی به پوست چسبیده است.

پانسمان‌های هیدروژل یا هیدروکلوئید

• پانسمان‌های هیدروژل یا هیدروکلوئید برای زخم‌هایی با ترشح کم یا متوسط مانند سوختگی‌های کم‌عمق یا زخم‌های فشاری کاربرد دارند.
• پیش از استفاده از پانسمان، زخم را شستشو داده و از پماد یا هر دارویی که پزشک تجویز کرده استفاده کنید.
• پانسمان را در اندازه‌ای مناسب برش دهید و اطمینان پیدا کنید که زخم به‌طور کامل پوشانده شده است.
• پانسمان را مستقیم روی زخم قرار دهید و آن را به آرامی فشار دهید تا از کشیدگی یا چروک شدن پوست جلوگیری شود.

در این لینک 👈 انواع پانسمان زخم

برای بند آمدن خونریزی، چقدر باید روی زخم فشار وارد کنیم؟

مدت‌زمانی که لازم است روی زخم فشار وارد کنیم، بسته به شدت و محل آن متفاوت است. به‌طور کلی، توصیه می‌شود دست کم ۵ دقیقه روی زخم فشاری یکنواخت وارد شود. بااین‌حال، اگر پس از ۵ دقیقه همچنان خونریزی ادامه پیدا کرد، توصیه می‌شود تا زمان بند آمدن خونریزی یا کاهش قابل توجه آن، روی زخم را فشار دهید.

هموستاز زخم‌های بزرگ و عمیق به زمان طولانی‌تری نیاز دارد. اگر خونریزی شدید بود و پس از فشار طولانی‌مدت قطع نشد، لازم است فوراً از مداخلات درمانی کمک بگیرید؛ زیرا ممکن است این نشان‌دهنده‌ی مسئله‌ای جدی‌تر باشد.

آیا امکان بهبودی یک زخم بدون بانداژ وجود دارد؟

بله، برخی از زخم‌ها بدون استفاده از بانداژ استریل بهبود پیدا می‌کنند. زخم‌های سطحی مانند بریدگی‌های کوچک، خراشیدگی یا ساییدگی‌هایی که کوچک هستند و خونریزی ندارند، اغلب بدون هیچ پانسمانی التیام پیدا می‌کنند. اگر زخم در معرض هوای آزاد قرار بگیرد، طبق روالی طبیعی روی آن دلمه می‌بندد تا از بافت زیرین محافظت کند و روند درمان بهبود پیدا کند. بااین‌حال، لازم است هر زخم به‌طور مجزا بررسی شود و عواملی مانند محل، ریسک آلودگی و وضعیت سلامت فرد مدنظر قرار داده شود.

برای زخم‌های بزرگ و عمیق، زخم‌هایی که در معرض آلودگی هستند و یا زخم‌هایی که به درمان‌های تخصصی نیاز دارند ممکن است از بانداژ استفاده شود.

ترومای غیرنافذ (بلانت) چیست؟

ترومای غیرنافذ نوعی ترومای جسمی است که بر اثر ضربه‌هایی مانند سقوط، تصادفات رانندگی، یا ضرب‌وشتم بروز پیدا می‌کند. ترومای غیرنافذ باعث بروز جراحات مختلف می‌شود که شامل کبودی‌ یا کوفتگی و یا آسیب‌دیدگی‌های مزمن و مرگ است. ترومای غیرنافذ به دلایل مختلف از جمله اثاث منزل، مشت یا حتی برخورد با زمین ایجاد می‌شود. ترومای غیرنافذ به زخم‌های ناشی از چاقو یا گلوله اطلاق نمی‌شود. متخصصان درمانی باید از نشانه‌ها و علائم ترومای غیرنافذ و همین‌طور گزینه‌های درمانی برای افراد آسیب‌دیده آگاهی داشته باشند.

علائم و نشانه‌های ترومای غیرنافذ به شدت جراحت و اندام آسیب‌دیده بستگی دارد. علائم و نشانه‌های ترومای غیرنافذ شامل این موارد است:

• کبودی
• تورم
• حساسیت
• درد
• کرختی
• عدم هوشیاری
• سردرد
• سرگیجه
• اختلال در تنفس
• ضربان قلب غیرعادی
• فشارخون غیرعادی
• اندازه‌ی غیرعادی مردمک چشم
• دمای غیرعادی بدن

علائم جدی‌تر در ترومای غیرنافذ شامل آسیب‌دیدگی اندام‌های داخلی، شکستگی استخوان یا حتی مرگ است. بنابراین، لازم است در صورت بروز این علائم فوراً از خدمات درمانی کمک بگیریم.

اگر یک شیء وارد زخم شود، چه زمانی باید از پزشک کمک بگیریم؟

اگر یک شیء به داخل زخم نفوذ کند، معمولاً توصیه می‌شود که فوراً از پزشک کمک بگیرید. وجود یک شیء خارجی در زخم احتمال بروز عفونت و آسیب‌دیدگی بافت‌های زیری را افزایش می‌دهد و روند درمان با مشکل روبه‌رو می‌شود.

مراحل درمان زخم

درمان زخم، فرآیندی پیچیده است که طی چند مرحله اتفاق می‌افتد. آگاهی از این مراحل می‌تواند به کنترل زخم و بهبود فرآیند درمان کمک کند. سه مرحله‌ی اصلی التیام زخم شامل التهاب، گسترش و ترمیم است.

1- التهاب

این مرحله بلافاصله پس از بروز جراحت اتفاق می‌افتد و چند روز طول می‌کشد. در این مرحله، سیستم ایمنی بدن تحریک می‌شود و این موارد اتفاق می‌افتد:

• هموستاز: عروق خونی منقبض می‌شوند و خونریزی کاهش پیدا می‌کند و پلاکت‌های خونی، لخته‌هایی را تشکیل می‌دهند تا خونریزی قطع شود.
• واکنش التهابی: گلبول‌های سفید خون خصوصاً نوتروفیل یا ماکروفاژ به محل زخم می‌روند تا آلودگی، مواد خارجی و باکتری از زخم خارج شود. این ناحیه ممکن است قرمز، دردناک و متورم باشد.
• آنژیوژنز: رگ‌هایی جدید تشکیل می‌شوند تا اکسیژن و مواد مغذی برای بهبود فرآیند درمان فراهم شود.

2 – گسترش

این مرحله معمولاً پس از چند روز شروع می‌شود و تا چند هفته ادامه پیدا می‌کند. این مرحله شامل این موارد است:

• تشکیل بافت گرانوله: فیبروبلاست‌ها کلاژن جدید تولید می‌کنند و باعث ایجاد بافت گرانوله می‌شود که زخم را پر می‌کند. این بافت به کوچک شدن زخم کمک می‌کند و زمینه‌ را برای رشد بافت جدید فراهم می‌کند.
• اپی‌تلیالیزه شدن: سلول‌های اپی‌تلیال در لبه‌های زخم به طرف بستر زخم حرکت می‌کنند تا آن را بپوشانند.
• انقباض زخم: میوفیبربلاست‌ها در لبه‌های زخم منقبض می‌شوند و لبه‌های زخم را به هم نزدیک می‌کنند.

3- ترمیم

مرحله‌ی ترمیم یا مچوریشن (بلوغ) چند ماه یا چند سال زمان می‌برد. در طول این مرحله، این فرآیندها اتفاق می‌افتد:

• ترمیم کلاژن: فیبرهای کلاژن بازسازی و تقویت می‌شوند تا زخم استحکام پیدا کند.
• تشکیل اسکار: بافت گرانوله به تدریج جایگزین اسکار می‌شود که ممکن است کم‌رنگ‌تر باشد و بافت آن با پوست اطراف تفاوت داشته باشد.
• ترمیم اسکار: به مرور زمان، بافت اسکار تغییر کرده و ترمیم می‌شود و بیشتر بهبود پیدا می‌کند.

تشخیص علائم بهبودی و عفونت

هنگام معاینه‌ی زخم، لازم است علائم بهبودی و عفونت را تشخیص دهید. در این‌جا به چند مورد اشاره شده است:

علائم بهبودی

1. کاهش درد و آزردگی: با التیام زخم، درد و آزردگی به مرور کاهش پیدا می‌کند.
2. کاهش التهاب: در زخم‌هایی که رو به بهبودی هستند، قرمزی و تورم به مرور کاهش پیدا می‌کند.
3. تشکیل بافت گرانوله: در زخم‌های سالم بافت گرانوله تشکیل می‌شود که ظاهری قرمز یا صورتی دارند و بافت اطراف زخم کمی مرطوب است.
4. بسته شدن زخم یا کاهش اندازه‌ی آن: زخم‌هایی که رو به بهبودی هستند به مرور کوچک‌تر می‌شوند زیرا بافت جدیدی تشکیل شده است.
5. دلمه بستن: روی زخم دلمه می‌بندد که این نشان‌دهنده‌ی روند بهبودی است.
6. بهبود حالت ظاهری زخم: زخم‌هایی که رو به بهبودی هستند، ظاهر بهتری پیدا می‌کنند. این زخم‌ها تمیزتر هستند و بافت‌مردگی آن‌ها کمتر است.

در طول فرآیند التیام زخم چه تغییراتی مورد انتظار است؟

در طول فرآیند بهبودی، می‌توانیم تغییرات مختلفی را انتظار داشته باشیم. در مرحله‌ی اول، التهاب رخ می‌دهد که نشانه‌ی آن، قرمزی، تورم، گرما و درد اطراف زخم است. این واکنش طبیعی بدن به آسیب‌دیدگی است زیرا سیستم ایمنی بدن آلودگی‌ها را از بین می‌برد و عفونت‌های احتمالی مبارزه می‌کند.

در ادامه‌ی فرآیند بهبودی ممکن است شاهد تشکیل بافت گرانوله باشید که ظاهری صورتی یا قرمز دارد و بافت اطراف آن مرطوب است. با تشکیل بافت جدید، زخم به‌تدریج کوچک‌تر می‌شود. در طول زمان، زخم ترمیم شده و بافت اسکار تقویت می‌شود.

در طول فرآیند بهبودی، لازم است مراقب علائم عفونت و یا به تعویق افتادن التیام زخم باشیم و برای تسریع در فرآیند بهبودی، اقدامات لازم را انجام دهیم.

نشانه‌های عفونت

1. افزایش درد و حساسیت: یک زخم عفونی بیشتر از حد انتظار دردناک است و درد آن به مرور بیشتر می‌شود.
2. التهاب مزمن و ادامه‌دار: عفونت باعث قرمزی، تورم و گرم شدن محل زخم می‌شود.
3. ترشح یا چرک: ترشحات زرد، سبز یا بدبو از زخم خارج می‌شود که این نشانه‌ی عفونت است.
4. به تعویق افتادن فرآیند بهبودی زخم: فرآیند الیتام زخم عفونی به کندی اتفاق می‌افتد و به مرور بدتر می‌شود.
5. بروز تب یا علائم سیستمیک: عفونت باعث بروز علائمی مانند تب، لرز، خستگی و کسالت می‌شود.

عفونت چگونه به قسمت‌های دیگر سرایت می‌کند؟

عفونت‌ها به چند روش مختلف سرایت پیدا می‌کنند. وقتی زخم باز است، روی پوست یک شکاف ایجاد می‌شود که این مانعی در برابر پاتوژن‌ها است. اگر باکتری یا میکروارگانیسم‌های دیگر در تماس مستقیم با زخم قرار بگیرند، وارد آن می‌شوند، تکثیر می‌شوند و منجر به عفونت می‌شوند.

عفونت اغلب از طریق اشیای آلوده یا سطوحی که در تماس مستقیم با زخم هستند، گسترش پیدا می‌کند. برای مثال، استفاده از ابزار یا پانسمان آلوده یا لمس کردن زخم با دستان آلوده می‌تواند باعث ورود باکتری و عفونت شود. در برخی موارد، عفونت از طریق جریان خون گسترش پیدا می‌کند که به آن، عفونت سیستمیک یا سپسیس گفته می‌شود. در این مورد، باکتری از یک جای بدن به جای دیگر منتقل می‌شود.

تا چه زمانی احتمال عفونت زخم وجود دارد؟

در طول فرآیند بهبودی لازم است مراقب علائم عفونت زخم باشید، تا این‌که زخم به‌طور کامل بسته شده و التیام پیدا کند. مدت زمان مراقبت از زخم به نوع و شدت آن و همین‌طور سلامت و سیستم ایمنی فرد بستگی دارد. به‌طور کلی کنترل علائم عفونت تا زمان بهبودی کامل زخم ادامه دارد که از چند روز تا چند هفته یا بیشتر زمان می‌برد.

چگونه از عفونت داخل زخم پیشگیری کنیم؟

پیشگیری از عفونت برای بهبودی کامل زخم ضروری است. در این‌جا چند اقدام اساسی برای کمک به پیشگیری از بروز عفونت آورده شده است:

1. اطمینان پیدا کنید که دست‌هایتان تمیز است. دست‌ها را با آب و صابون بشویید و یا از ضدعفونی‌کننده بر پایه‌ی الکل استفاده کنید.
2. برای به حداقل رساندن ورود باکتری به زخم، از دستکش‌های استریل، پانسمان‌های استریل و ابزار استریل استفاده کنید.
3. زخم را با صابونی ملایم و آب تمیز یا محلول سالین بشویید. از مواد شیمیایی که به بافت آسیب می‌زنند استفاده نکنید.
4. با توجه به نوع و شدت زخم از پانسمان مناسب استفاده کنید. گاز استریل یا چسب زخم نوعی مانع محافظتی به شمار می‌آید.
5. برای حفظ پاکیزگی زخم و جلوگیری از تجمع باکتری، پانسمان را در زمان مناسب تعویض کنید.
6. اطمینان حاصل کنید که زخم خشک باشد و در صورت لزوم، از پانسمان‌های جذب رطوبت استفاده کنید.
7. برای پیشگیری از ورود باکتری به زخم، تا حد امکان از تماس آن با دست‌ها، اشیاء یا سطوح آلوده جلوگیری کنید.
8. برای جلوگیری از سرایت آلودگ، از حوله یا پانسمانی که در تماس مستقیم با زخم بوده است، به صورت مشترک استفاده نکنید.
9. رژیم غذایی مناسبی داشته باشید، به اندازه‌ی کافی استراحت کنید و با سیستم ایمنی قوی و مبارزه با عفونت، بروز بیماری‌های مزمن را کنترل کنید.
10. با مصرف آنتی‌بیوتیک و رعایت دستورالعمل‌های مربوط به مراقبت از زخم، طبق برنامه‌ی درمانی عمل کنید.

دهی‌سنس زخم چیست؟

دهی‌سنس زخم به باز شدن زخمی گفته می‌شود که پیش از آن بسته بوده است. این اتفاق معمولاً در کنار بریدگی‌های جراحی بروز پیدا می‌کند، ولی احتمال بروز آن در زخم‌های دیگر نیز وجود دارد. دهی‌سنس زخم عارضه‌ای جدی است که به درمان فوری نیاز دارد. علائم و نشانه‌های دهی‌سنس زخم ممکن است شامل این موارد باشد:

• جدا شدن تدریجی لبه‌های زخم
• افزایش درد
• خونریزی
• ترشح مایعات
• نمایان شدن بافت‌های زیری

کمک‌های اولیه برای دهی‌سنس زخم معمولاً شامل شستشوی زخم، برداشتن بافت غیرقابل رشد، و کنار هم قرار دادن لبه‌های زخم از طریق جراحی است. در برخی موارد، لازم است اقدامات دیگری مانند آنتی‌بیوتیک درمانی یا پانسمان‌های مخصوص زخم انجام شود تا روند بهبودی ارتقاء پیدا کند و از بروز عفونت جلوگیری شود.

زخم‌های مزمن

زخم‌های مزمن، زخم‌هایی هستند که مراحل بهبودی آن‌ها به شکل عادی و در یک بازه‌ی زمانی مشخص طی نمی‌شود. برخلاف زخم‌های حاد که در یک زمان قابل پیش‌بینی بهبود پیدا می‌کنند، زخم‌های مزمن تا زمانی طولانی ماندگار می‌شوند و اغلب، بیشتر از سه ماه زمان می‌برد. این زخم‌ها به دلایل مختلف بروز پیدا می‌کنند. انواع رایج زخم‌های مزمن شامل این موارد است:

• زخم‌های فشاری یا زخم بستر
• زخم پای دیابتی
• زخم وریدی پا
• زخم‌های شریانی
• زخم‌های جراحی که به سادگی بهبود پیدا نمی‌کنند

در این لینک 👈 تفاوت زخم وریدی و شریانی

درمان زخم‌های مزمن به سختی انجام می‌شود و به رویکردی چندرشته‌ای و متخصصان مختلف شامل متخصص زخم، پرستار، و پزشک نیاز دارد. استراتژی‌های درمان ممکن است شامل دبریدمان زخم (برداشتن بافت مرده)، کنترل عفونت، پانسمان‌های پیشرفته، آفلودینگ، بهبود جریان خون، و بررسی شرایط زمینه‌ای مربوط به سلامت باشد.

دبریدمان زخم چیست؟

دبریدمان زخم، فرآیندی درمانی است که در آن، بافت مُرده، آسیب‌دیده یا عفونی از زخم برداشته می‌شود. دبریدمان با برداشتن بافت غیرقابل رشد، جسم خارجی، و باکتری محیطی مطلوب را برای بهبودی زخم فراهم می‌کند. روش‌های مختلفی برای دبریدمان زخم وجود دارد که شامل این موارد است:

1. دبریدمان شارپ: این کار با استفاده از ابزارهای جراحی مانند قیچی یا اسکالپل (چاقوی کوچک جراحی) انجام می‌شود تا بافت عفونی یا مرده به‌طور دقیق برداشته می‌شود. این کار در محیطی استریل و توسط متخصصان درمانی انجام می‌شود.
2. دبریدمان مکانیکی: این روش شامل استفاده از نیروی مکانیکی مانند شستشوی زخم با فشار زیاد، پانسمان‌های wet-to-dry، اسکراب زخم با پد گاز استریل و برداشتن بافت غیرقابل رشد زخم است.
3. دبریدمان آنزیمی: پانسمان‌های آنزیمی شامل آنزیم‌های خاصی هستند که روی زخم قرار می‌گیرند تا بافت مرده روان شود و برداشتن آن آسان‌تر باشد. این آنزیم‌ها بافت مرده را هدف می‌گیرند و در عین حال بافت سالم را حفظ می‌کنند.
4. دبریدمان اتولیتیک: این روش از آنزیم‌های طبیعی بدن بهره می‌برد و بافت مرده را مرطوب می‌کند. این کار شامل استفاده از پانسمان‌های چسبی مانند هیدروژل‌ها یا فیلم‌های شفاف است که باعث ایجاد محیطی مرطوب و روان شدن تدریجی و برداشتن بافت مرده می‌شود.
5. دبریدمان بیولوژیک: ماگوت تراپی که به آن دبریدمان جراحی نیز گفته می‌شود شامل استفاده از نوزاد حشره (ماگوت) برای خوردن بافت مرده است. این روش برای برخی از انواع زخم مؤثر است.

اقدامات پیشگیرانه برای کاهش ریسک زخم

برای کاهش ریسک زخم‌ها، لازم است اقداماتی پیشگیرانه انجام دهید تا خطرات احتمالی به حداقل برسند. در این‌جا چند مورد پیشگیرانه آورده شده است:

• حفظ ایمنی محیط: در محل زندگی و کار از اشیای تیز و اشیایی که احتمال سقوط آن وجود دارد، استفاده نکنید. برای پیشگیری از سقوط و تصادفات از نور مناسب در محیط استفاده کنید.
• استفاده از تجهیزات حفاظتی: بسته به فعالیت یا موقعیت، از تجهیزات مناسب محافظتی مانند کلاه، دستکش، عینک، یا کفش‌های ایمن استفاده کنید تا در برابر آسیب‌دیدگی‌های احتمالی از خود مراقبت کنید.
• مدیریت ایمن اشیای تیز: هنگام استفاده از چاقو، قیچی، یا اشیای تیز دیگر، احتیاط کنید. در صورت عدم استفاده، آن‌ها را در جایی دور از دسترس قرار دهید.
• اقدامات ایمنی در طول فعالیت‌های جسمانی: هنگام تمرینات ورزشی یا فعالیت‌های جسمانی، از دستورالعمل‌های ایمنی پیروی کنید و برای به حداقل رساندن ریسک آسیب‌دیدگی از تکنیک‌های مناسب استفاده کنید. پیش از فعالیت‌های جسمانی بدن را گرم کنید و از تجهیزات ایمنی استفاده کنید.
• حفظ بهداشت: تمیزی و بهداشت به پیشگیری از عفونت کمک می‌کند. قبل از دست زدن به زخم یا آماده کردن غذا، دست‌ها را با آب و صابون بشویید.
• مراقب حیوانات خانگی باشید: هنگام تماس با حیوانات از جمله حیوانات خانگی یا حیوانات ولگرد احتیاط کنید تا از گاز گرفتگی یا خراشیدگی پوست توسط این حیوانات جلوگیری کنید. واکسیناسیون حیوانات خانگی را به موقع انجام دهید.
• هنگام فعالیت‌های خارج از منزل احتیاط کنید: هنگام فعالیت‌های خارج از منزل از خطرات احتمالی مانند شرایط محیطی نامساعد، اشیای تیز یا نیش حشرات آگاه باشید. از کفش و لباس مناسب استفاده کنید و در صورت لزوم از حشره‌کش استفاده کنید.
• هنگام رانندگی نکات ایمنی را رعایت کنید: قوانین راهنمایی و رانندگی را رعایت کنید، کمربند ایمنی را ببندید، و هنگام رانندگی یا سفر با وسایل نقلیه‌ی عمومی از ایمنی کودکان اطمینان حاصل کنید. هنگام رانندگی از عواملی که باعث حواس‌پرتی می‌شوند (مثلاً استفاده از گوشی همراه) اجتناب کنید.
• هنگام کار با آتش یا منابع گرمایشی احتیاط کنید: برای جلوگیری از سوختگی یا تاول زدن پوست هنگام کار با آتش یا وسایل پخت‌وپز، فاصله‌ی خود را از شعله‌های روباز حفظ کنید و نکات ایمنی پیروی کنید.
• واکسیناسیون را به موقع انجام دهید: واکسیناسیون مانند واکسن کزاز به کاهش عفونت و عوارض ناشی از زخم کمک می‌کند.

با اقدامات پیشگیرانه، ریسک بروز زخم کاهش پیدا می‌کند و سلامت و ایمنی فرد ارتقاء می‌یابد.

چرا واکسن کزاز در مراقبت از زخم اهمیت دارد؟

واکسن کزاز در مراقبت از زخم اهمیت دارد، زیرا می‌تواند در مقابل باکتری از بدن محافظت کند و از بروز عفونت و عوارض شدید جلوگیری کند. این واکسن برای زخم‌هایی که بیشتر در معرض خطر کزاز قرار دارند، اهمیت خاصی پیدا می‌کند. تزریق واکسن کزاز نه تنها از عفونت جلوگیری می‌کند، بلکه در طول زمان با واکسیناسیون منظم و دریافت دُز بوستر، ایمنی بدن نیز حفظ می‌شود. اگر از وضعیت ایمنی بدن اطمینان ندارید یا به زخمی آلوده مبتلا شده‌اید فوراً از خدمات درمانی کمک بگیرید و در صورت لزوم برای پیشگیری از عفونت، واکسن کزاز را دریافت کنید.

داروها و کنترل درد

گزینه‌های کنترل درد برای آزردگی‌های مربوط به زخم شامل داروهای مسکن بدون نسخه و پمادهای موضعی است. داروهای غیراستروئیدی و ضدالتهابی بدون نسخه مانند ایبوپروفن و استامینوفن به کاهش درد و التهاب مربوط به زخم کمک می‌کند. این داروها به‌طور گسترده در دسترس هستند و برای دردهای خفیف تا متوسط کاربرد دارند.  

بعلاوه، داروهای ضددرد موضعی مانند لیدوکائین یا بنزوکائین به‌طور مستقیم در پوست اطراف زخم مورد استفاده قرار می‌گیرند تا باعث کاهش درد موضعی شوند. این کار با بی‌حس کردن محل درد، میزان آزردگی را کاهش می‌دهد.

برای دردهای شدیدتر تحت نظارت پزشک مسکن‌های دیگری تجویزی می‌شوند. لازم است برای انتخاب مؤثرترین نوع کنترل براساس نیازهای فردی و مشخصه‌های زخم از پزشک کمک بگیرید.