زخم شریانی یا ایسکمیک | مانیکان
زخم شریانی (ایسکمیک) زمانی ایجاد می‌شوند که جریان خون در پاها ضعیف شده باشد. زخم شریانی یکی از انواع زخم عروقی است که زخم مزمن هم محسوب میشود. ایسکمیک به معنای کاهش گردش خون در عضوی از بدن است. جریان خون ضعیف باعث از بین رفتن سلول‌ها و آسیب‌دیدگی بافت میشود. اکثر زخم‌های شریانی در پاها ایجاد می‌شوند. روند ترمیم این زخم‌ها آهسته است.
دلایل زخم شریانی
تصلب شرایین (اترواسکلروز) از شایع‌ترین عوامل ایجاد زخم‌های شریانی به شمار می‌آید.
- تصلب شرایین از گردش خون در پاها جلوگیری می‌کند. این یعنی اکسیژن و مواد مغذی به بافت پا نمی‌رسد.
- کمبود مواد مغذی منجر به از بین رفتن سلول‌ها و آسیب‌دیدگی بافت میشود.
- روند ترمیم بافت آسیب‌دیده که خون کافی به آن نمی‌رسد، آهسته خواهد بود.
شرایطی که منجر به التهاب پوست و جمع شدن مایعات در پاها میشود هم ممکن است باعث بروز زخم‌های ایسکمیک شود.
گردش خون ضعیف اغلب منجر به آسیب عصبی و زخم پای دیابتی میشود. آسیب عصبی باعث میشود در صورتی که پوست پا در کفش دچار ساییدگی شود، بیمار آن را حس نکند و در نتیجه زخم ایجاد شود. گردش خون ضعیف نیز روند ترمیم زخم را به تعویق می‌اندازد.
علائم زخم شریانی
علائم زخم‌های شریانی شامل این موارد است:
- زخم‌هایی رو ساق پا، مچ پا و بین انگشتان
- زخم‌های قرمز، زرد، خاکستری یا سیاه
- بالا آمدن لبه‌های زخم (زخم گود به نظر می‌رسد)
- بدون خونریزی
- زخم عمیق که تاندون‌ها از میان آن مشخص است
- ممکن است این زخم دردناک یا بدون درد باشد
- پوست پا براق، خشک و بی‌مو به نظر می‌رسد
- آویزان ماندن پا از لبه‌ی تخت یا صندلی باعث میشود پا قرمز شود
- زمانی که پا را بالا می‌برید پوست آن رنگ‌پریده و سرد میشود
- اغلب هنگام شب بیمار دچار درد میشود. ممکن است آویزان ماندن پا به از بین بردن درد کمک کند.
چه کسانی در معرض خطر هستند؟
افرادی که گردش خون آن‌ها ضعیف است، در معرض ابتلا به زخم‌های شریانی قرار دارند. عوامل دیگری که موجب بروز زخم‌های ایسکمیک میشود:
- بیماری‌هایی که موجب التهاب عروق خونی می‌شوند، مانند لوپوس
- فشار خون بالا
- سطح بالای کلسترول
- بیماری‌های مزمن کلیوی
- انسداد لنفاوی که باعث جمع شدن مایعات در پاها میشود
- سیگار کشیدن
مراقبت از زخم شریانی
برای درمان زخم شریانی، لازم است جریان خون در پا بهبود پیدا کند. ممکن است بیمار به مصرف دارو نیاز داشته باشد. در بعضی موارد، ممکن است نیاز به جراحی باشد.
پزشک نحوه‌ی مراقبت از زخم را به شما توضیح می‌دهد. دستورالعمل‌های اولیه شامل این موارد است:
- همیشه زخم را تمیز نگه دارید و آن را بانداژ کنید تا از عفونت پیشگیری شود.
- پزشک درمورد زمان تعویض پانسمان با شما صحبت می‌کند.
- پانسمان و پوست اطراف آن را خشک نگه دارید. سعی کنید بافت سالم اطراف زخم را زیاد مرطوب نگه ندارید. این کار ممکن است باعث بزرگ‌تر شدن زخم شود.
- پیش از پانسمان کردن زخم، آن را طبق دستور پزشک کاملاً شستشو دهید.
- احتمالاً خودتان یا یکی از اعضای خانواده بتوانید تعویض پانسمان را انجام دهید. در غیر این‌صورت از یک پرستار کمک بگیرید.
پیشگیری از زخم شریانی
اگر در معرض ابتلا به زخم‌های شریانی هستید، ممکن است انجام این کارها به پیشگیری از این مشکل کمک کند:
- هر روز پاها را معاینه کنید. کف پا و روی آن، مچ‌ها، پاشنه‌ها و بین انگشتان را چک کنید. هرگونه تغییر رنگ، قرمزی یا زخم را بررسی کنید.
- کفش‌هایی بپوشید که اندازه‌ی آن برای پاها مناسب باشد و به پا فشار وارد نکنند. جوراب‌هایی بپوشید که تنگ یا گشاد نباشند. ممکن است جوراب‌های گشاد داخل کفش جمع شده و با سایش پوست باعث ایجاد زخم شوند.
- سعی کنید برای مدتی طولانی به حالت ایستاده یا نشسته نمانید و وضعیت قرارگیری بدن را تغییر دهید.
- از پاها در برابر سرما مراقبت کنید.
- با پای برهنه راه نروید. از پاها در برابر آسیب‌دیدگی مراقبت کنید.
- تنها در صورت تجویز پزشک از جوراب‌های فشاری استفاده کنید. این جوراب‌ها گردش خون را محدود می‌کنند.
- پاها را با آب داغ خیس نکنید.
تغییراتی در سبک زندگی ممکن است از بروز زخم‌های ایسکمیک جلوگیری کند. اگر به زخمی مبتلا شده‌اید، انجام این کارها ممکن است به بهبود گردش خون و ترمیم زخم کمک کند:
- مصرف سیگار را ترک کنید. سیگار کشیدن باعث انقباض عروق میشود.
- اگر به دیابت مبتلا هستید، سطح قند خون را کنترل کنید. این مسئله به ترمیم زخم کمک می‌کند.
- تا حد ممکن ورزش کنید. فعالیت‌های جسمانی به گردش خون کمک می‌کنند.
- غذاهای سالم مصرف کنید و خواب کافی داشته باشید.
- اگر دچار اضافه وزن هستید، وزن خود را کم کنید.
- سطح فشار خون و کلسترول خود را کنترل کنید
چه زمانی با پزشک تماس بگیریم
در صورت بروز هرگونه علائم عفونی با پزشک تماس بگیرید، از جمله:
- قرمزی، گرم شدن پوست، ورم اطراف زخم
- افزایش ترشح زخم و ترشحی که مایل به زرد یا تیره باشد
- خونریزی
- بوی بد
- تب و لرز
- افزایش میزان درد
ارزیابی زخم‌های شریانی
پس از بررسی سابقه‌ی درمانی بیمار به‌طور کامل، آزمایشات دیگر نیز به تشخیص زخم‌های شریانی کمک می‌کند:
- زمان پرشدگی مویرگی- اگر این زمان بیشتر از دو ثانیه باشد، ممکن است نشان‌دهنده‌ی نارسایی شریانی باشد.
- شاخص مچ پایی-بازویی (ABPI)- مقایسه‌ی فشار خون در بازو و مچ پا با استفاده از داپلر. نسبت کم‌تر از 0.9 نشان‌دهنده‌ی کم‌خونی اعضای بدن است.
- سنجش اکسیژن خون- ارزیابی میزان اکسیژن در پوست اطراف زخم. میزان کم‌تر از ٤٠ میلی‌متر جیوه نشان‌دهنده‌ی اختلال در خونرسانی است و کم‌تر از ٢٠ میلی‌متر جیوه نشان‌دهنده‌ی یک بیماری مزمن است.
- آزمایش بورگر- از بیمار خواسته میشود برای حدوداً یک دقیقه پای آسیب‌دیده را در زاویه‌ی ٤٥ درجه بالا نگه دارد. درصورت نارسایی شریانی پوست پا رنگ‌پریده میشود و اگر بیمار پا را پایین بیاورد، مجدداً به حالت عادی برمی‌گردد.
قواعد مراقبت از زخم‌های ایسکمیک
کافی بودن خون شرط لازم برای بهبود زخم است. بنابراین، تدابیر کنترل زخم‌های شریانی به خونرسانی بافت برای کمک به ترمیم زخم مربوط است.
- مراقبت کلی: لازم است بیمار مصرف سیگار را ترک کند زیرا این کار به بهبود بیماری سرخرگ محیطی کمک می‌کند. لازم است بیماران به طور مرتب ورزش کنند تا علائم درد پا کاهش پیدا کند. کامپرشن‌تراپی به بیماران مبتلا به زخم‌های شریانی توصیه نمی‌شود، زیرا این روش، گردش خون به بافت‌ها را مختل می‌کند.
- کنترل عفونت: زخم‌های ایسکمیک در معرض رشد و تکثیر باکتری هستند. عفونت زخم روند ترمیم آن را به تعویق می‌اندازد و ممکن است به نسج التیامی سالم آسیب بزند. بنابراین، کنترل مؤثر عفونت برای ترمیم زخم لازم است. درمان موضعی با پانسمانهای نقره ممکن است برای عفونت‌های سطحی مؤثر باشند. با این حال، عفونت‌های عمقی به درمان با آنتی‌بیوتیک نیاز دارند.
- پانسمان زخم: پوست اطراف زخم‌های شریانی، آسیب‌پذیر است و برای جلوگیری از آسیب‌دیدگی پوست شاید لازم باشد از پانسمانهای غیرچسبی استفاده شود. همچنین لازم است علاوه بر پانسمان، برای کنترل عفونت از داروهای ضدمیکروبی استفاده شود.
- شستشوی مرتب: برای شستشوی زخم توصیه میشود از محلول سالین استفاده کنید. زیرا این محلول برای نسج التیامی مسمومیتی ایجاد نمی‌کند. این کار به از بین بردن بافت مرده کمک می‌کند و روند ترمیم زخم را تسریع می‌کند.
- کنترل دارویی: بیمار باید از داروهای ضدپلاکت استفاده کند، زیرا این داروها روند بیماری سرخرگ محیطی را متوقف می‌کنند. داروهای گشادکننده‌ی عروقی مانند سیلوستازول هم برای بهبود گردش خون محیطی مؤثر هستند. با توجه به دردناک بودن زخم‌های شریانی، باید برای بیمار داروهای مسکن تجویز شود. درمان دیگر برای زخم‌های ایسکمیک شامل داروهای استاتین است که از شدت بیماری سرخرگ محیطی کم می‌کند.
- جراحی: کم‌خونی موضعی شدید در اعضای بدن ممکن است منجر به بافت‌مردگی و قطع عضو شود. بنابراین، ممکن است برای خونرسانی به بافت‌ها به جراحی نیاز باشد. پیش از جراحی، باز بودن عروق با استفاده از آنژیوگرافی بررسی میشود. بای‌پس در سیاهرگ صافن بیمار انجام میشود تا به باز کردن انسداد جریان خون کمک کند. علاوه‌برآن، آندوسکوپی درون عروقی هم برای بهبود خونرسانی مؤثر است. این روش در مقایسه با جراحی‌های باز برای احیای عروق عوارض کم‌تری دارد.
