درمان زخم بستر | مانیکان
زخم بستر که به عنوان زخم فشاری نیز شناخته می شود، نوعی آسیب بافت پوستی است که در اثر فشار یا اصطکاک مکرر ایجاد می شود.
این آسیبها معمولاً روی نواحی دارای برجستگی استخوانی دیده میشوند و بیشتر در بیمارانی بروز مییابند که به دلیل سن، بیماری یا ترکیبی از این دو در بستر به سر برده و تحرک ندارند. چنین عواملی معمولا بیمار را از انجام مراقبتهای اساسی مورد نیاز برای بدن خود بازداشته و در نتیجه زخم بستر ایجاد میشود. این عارضه برای بیمار بسیار دردناک بوده و کیفیت زندگی وی را به شدت کاهش می دهد – به خصوص در افرادی که به دلیل کهولت سن در بستر هستند.
مطالعهای در سال 2001 انجام شد نشان داد که شیوع زخم بستر 18.1 درصد در بین بیماران بستری شده در بیمارستان مشاهده شد و همین بررسی در ایران شیوع 25 درصدی را نشان داد.
هنگامی که وجود آبسه، قرمزی یا هر تغییر دیگری در پوست بیش از چند روز طول بکشد، یا درصورتی که دردناک شود، پرستاران و مراقبان بیمار، بایستی فورا وضعیت بیمار را به پزشک اطلاع دهند. اگر پزشک تأیید کند که زخم بستر ایجاد شده، ابتدا باید اندازه، تعداد، محل و عمق آن بررسی شود تا شدت زخم مشخص گردد. یک برنامه درمانی موثر مستلزم استراتژیهای سیستماتیک برای معکوس کردن شرایط زمینهای است که ممکن است در وهله اول خطر بروز زخم بستر را افزایش دهد.
درمان زخم فشاری
بایستی مراقب علائم اولیه زخم بستر باشید و در صورت مشاهده هرگونه تغییر در پوست با پزشک خود تماس بگیرید. زخم ها در مراحل اولیه به بهترین وجه قابل کنترل و مدیریت بوده و پزشک شما ارزیابی می کند که آیا می توان زخم بستر را در خانه مدیریت کرد، در صورت نیاز به ارجاع به متخصص زخم بستر یا در صورت نیاز به درمان در کلینیک درمان زخم بستر.
پانسمان زخم می تواند باعث بهبودی سریعتر شود. پزشک و تیم مراقبت های بهداشتی بسته به زخم فشاری خاص فرد، مناسب ترین درمان و نوع پانسمان را انتخاب می کند. به طور کلی شش نوع پانسمان وجود دارد:
- پانسمان فیلم
- پانسمان های هیدرواکتیو
- پانسمان های هیدروکلوئیدی
- پانسمان هیدروژل
- پانسمان فوم
- پانسمان فیبر آلژینات جاذب
بسته به نوع زخم بستر، از بانداژ نیز ممکن است برای نگه داشتن پانسمان جاذب در جای خود یا حمایت از ناحیه آسیب دیده استفاده شود.
لازم است که برای تقویت و تسهیل بهبودی، یک رژیم غذایی متعادل شامل پروتئین، کربوهیدرات، چربی و مایعات کافی را رعایت کنید.
روشهای درمانی دیگر نیز ممکن است شامل استفاده از آنتیبیوتیکها در صورت عفونی شدن زخم یا دبریدمان باشد – روشی که برای پاکسازی زخم و برداشتن هرگونه بافت آسیبدیده استفاده میشود.
درمان زخم فشاری بسته به درجه و شدت زخم متفاوت خواهد بود. گزینه های درمانی ممکن است شامل تغییر مرتب وضعیت بدن یا استفاده از تشکها و پانسمانهای مخصوص برای کاهش فشار وارده به ناحیه درگیر یا محافظت از پوست باشد. در برخی موارد نیز ممکن است نیاز به جراحی باشد.
کاهش فشار
اولین قدم در درمان زخم بستر، کاهش فشار در بستری است که باعث ایجاد آن شده است. بیمارانی که به زخم فشاری مبتلا شدهاند بایستی مرتبا جابجا شوند و در موقعیت هایی فیزیکی ای قرار گیرند که به زخم بستر ایجاد شده هیچ فشاری وارد نشود. بسته به شرایط فرد، ساختار بدن و توانایی حرکتی وی، می توان از بالش، کوسن، تشک و یا تختهای مخصوص برای کمک به خوابیدن و درازکشیدن او در وضعیت مناسب استفاده کرد تا فشار وارده به زخم بستر یا زخم بستر موجود کاهش یابد.
ضدعفونی زخم و لباس پوشیدن
مرحله دوم درمان زخم بستر یا زخم فشاری، برداشتن بافت های آسیب دیده، مرده یا عفونی پوست از طریق فرآیندی به نام دبریدمان است تا به بهبود زخم ها بدون وجود عفونت کمک کرد. بسته به وضعیت زخم، دبریدمان را می توان با بریدن بافت مرده از طریق جراحی، با برداشتن مکانیکی آن از طریق شستشو یا استعمال محلولها، یا با حل کردن آن توسط آماده سازی آنزیمی انجام داد. سپس زخم ها باید صرفا با محلول سالین یا آب نمک ضدعفونی شوند و پانسمان ها نیز بایستی به طور مرتب تعویض شوند تا روند بهبود آنها تسریع گردد. پانسمان زخم را مرطوب نگه می دارد، ترشحات و اگزودای زخم را جذب کرده و مانعی در برابر عفونت ایجاد می کند.
دارو درمانی
در صورتی که زخم فشاری پس از دو هفته پاکسازی مناسب و تعویض پانسمان بهبود نیابد، ممکن است لازم باشد از داروهای ضد باکتری استفاده گردد. افرادی که دارای عفونت در پوست یا استخوان زیرین هستند باید از آنتی بیوتیک استفاده کنند. بایستی مصرف آنتی بیوتیک و هر دارویی را به پزشک اطلاع داد و او همیشه در جریان باشد.
تغییر وضعیت بدنی
لازم است که از وارد کردن فشار به نواحی آسیبپذیری که در معرض زخم بستر هستند یا مناطقی که قبلا زخمهای فشاری در آنجا ایجاد شدهاند، خودداری کنید. حرکت دادن و تغییر مرتب موقعیت بدنی به جلوگیری از ایجاد زخم بستر کمک می کند و فشار وارده بر زخم های موجود را کاهش می دهد.
پس از تکمیل ارزیابی ریسک (مشخص نمودن موضعیت بدنی ایده آل و کم خطر)، تیم مراقبتی یک جدول زمانی تغییر موقعیت بدنی را تهیه نموده و در اختیار مراقب یا پرستار بیمار قرار می دهد که دفعات جابهجایی و تغییر موقعیت بدنی در آن ذکر شده است. برای برخی افراد ممکن است لازم باشد هر 15 دقیقه یک بار تغییر موقعیت بدنی صورت گیرد. برخی دیگر نیز ممکن است صرفا هر 2 ساعت یک بار نیاز به جابجایی داشته باشند.
ارزیابی ریسک همچنین در صورت امکان موثرترین راه را برای جلوگیری از تحت فشار قرار دادن مناطق آسیب پذیر پوست در نظر می گیرد.
همچنین ممکن است به پرسنل مراقبتی یا همراهان بیمار آموزش و مشاوره در خصوص موارد زیر ارائه گردد:
- وضعیت نشستن و دراز کشیدن صحیح
- طرز تنظیم وضعیت نشستن و دراز کشیدن
- هر چند وقت یکبار باید جابجایی یا تغییر وضعیت بدنی انجام شود.
- بهترین روش برای حمایت از پاها
- نحوه حفظ وضعیت بدنی مناسب
- تجهیزات ویژه ای که باید استفاده شود و نحوه استفاده از آنها
تشک و بالش
طیف وسیعی از تشک ها و بالشهای مخصوص وجود دارد که می توانند فشار وارده بر قسمت های آسیب پذیر بدن را کاهش دهند. تیم مراقبت شما در مورد انواع تشک ها و کوسن هایی که برایتان مناسب هستند صحبت خواهند کرد.
کسانی که در معرض خطر ابتلا به زخم بستر هستند، یا کسانی که از قبل زخم های فشاری درجه 1 یا 2 دارند، معمولا از تشک فوم مخصوص طراحی شده بهره مند می شوند که فشار روی بدن آنها را کاهش می دهد.
افراد مبتلا به زخم بستر درجه 3 یا زخم بستر درجه 4 به تشک یا سیستم تخت پیچیده تری نیاز دارند. به عنوان مثال، تشک هایی وجود دارند که می توانند به جریان ثابت هوا متصل شوند، که به طور خودکار تنظیم می شود تا فشار را در صورت لزوم و در صورت نیاز کاهش دهند.
پانسمان زخم بستر
پانسمان ها و بانداژهای مخصوصی که بدین منظور طراحی شدهاند را می توان برای محافظت از زخم بستر و تسریع روند بهبود آنها استفاده کرد. نمونه هایی از این نوع پانسمان ها عبارتند از:
- پانسمان هیدروکلوئیدی – این پانسمان ها حاوی ژل مخصوصی هستند که رشد سلول های جدید پوست را در زخم افزایش داده و در عین حال ناحیه سالم پوست اطراف زخم را خشک نگه می دارد.
- پانسمان های آلژینات – این پانسمان ها از جلبک دریایی ساخته شده اند و حاوی سدیم و کلسیم هستند که برای تسریع روند بهبودی موثر واقع می شوند.
در این لینک 👈 انواع پانسمان زخم
کرم ها و پمادها
محصولات درمانی موضعی، مانند کرمها و پمادها، میتوانند برای کمک به تسریع روند بهبودی و جلوگیری از آسیب بیشتر بافت ها استفاده شوند.
آنتی بیوتیکها
درصورتی که زخم فشاری دارید، معمولا آنتی بیوتیک برای درمان زخم شما تجویز نمی شود. چرا که آنتی بیوتیک ها معمولا فقط برای درمان زخم بستر عفونی و جلوگیری از گسترش عفونت تجویز می شوند.
کرم ضد عفونی کننده را نیز می توان مستقیما روی زخم بستر استعمال نمود تا باکتری های موجود را از بین ببرد.
تغذیه برای بیماران زخم بستر
ثابت شده است که برخی مکمل های غذایی مانند پروتئین، روی و ویتامین ث بهبود زخم را تسریع می کنند.
درصورتی که رژیم غذایی شما فاقد این ویتامین ها و مواد معدنی باشد، ممکن است پوست شما در برابر ایجاد زخم های فشاری آسیب پذیرتر باشد. در نتیجه ممکن است تیم درمانی شما را به یک متخصص تغذیه معرفی کنند تا برنامه غذایی مناسبی برای شما تهیه شود.
دبریدمان زخم بستر
در برخی موارد، ممکن است لازم باشد بافت مرده از زخم برداشته شود تا به تحریک و تسریع روند بهبودی کمک شود. این روش به عنوان دبریدمان شناخته می شود.
درصورتی که مقدار کمی بافت مرده در ناحیه زخم وجود داشته باشد، ممکن است بتوان آن را با استفاده از پانسمان و خمیر مخصوصی که بدین منظور طراحی شده، جدا کرد. اما وجود مقدار زیادی بافت مرده ممکن است نیازمند برداشتن از طریق وسایل مکانیکی باشد. برخی از تکنیک های دبریدمان مکانیکی عبارتند از:
- پاکسازی و شستشو تحت فشار – در این حالت، بافت مرده با استفاده از جت های آب با فشار بالا برداشته میشود.
- سونوگرافی – بافت مرده با استفاده از امواج انرژی با فرکانس پایین برداشته می شود.
- لیزر – بافت مرده با استفاده از پرتوهای متمرکز نور برداشته می شود.
- دبریدمان جراحی – بافت مرده با استفاده از ابزارهای جراحی مانند چاقوی جراحی و فورسپس برداشته میشود.
لازم به ذکر است که از بی حس کننده موضعی برای بی حس کردن ناحیه پوست آسیب دیده و بافت اطراف زخم استفاده می شود تا دبریدمان هیچگونه درد یا ناراحتی برای فرد ایجاد نکند.
ماگوت درمانی زخم بستر
ماگوت درمانی که تحت عنوان لارو درمانی نیز شناخته می شود، یک روش جایگزین برای دبریدمان است. ماگوت ها برای انجام دبریدمان ایده آل هستند زیرا از بافت مرده و عفونی و بدون تماس با بافت سالم تغذیه می کنند. آنها همچنین با آزاد کردن موادی که باکتری ها را از بین می برند و روند بهبودی را تحریک می کنند، به مبارزه با عفونت کمک می کنند.
در طول ماگوت درمانی، ماگوت ها در یک پانسمان زخم مخلوط می شوند و ناحیه موردنظر با گاز پوشانده می شود. پس از چند روز، پانسمان برداشته شده و ماگوتها خارج می شوند.
ممکن است بسیاری از افراد، ایده درمان توسط انگلها را بیهوده بدانند، اما تحقیقات نشان داده که این روش اغلب موثرتر از روش های سنتی تر دبریدمان است.
عمل جراحی زخم بستر
لازم است بدانید که همواره امکان بهبود زخم بستر درجه 3 یا 4 وجود ندارد. در چنین مواردی، برای بستن زخم و جلوگیری از آسیب بیشتر به بافت، انجام عمل جراحی لازم است.
درمان جراحی شامل تمیز کردن زخم و بستن آن با کنار هم قرار دادن لبه های زخم (بستن مستقیم)، یا با استفاده از بافت منتقل شده از قسمتهای دیگر بدن است که در نزدیکی بافت آسیب دیده قرار دارند (بازسازی فلپ).
جراحی زخم بستر می تواند فرآیندی چالش برانگیز باشد، به ویژه به این دلیل که اکثر افرادی که این روش را انجام می دهند در وضعیت سلامتی ضعیفی قرار دارند. خطر بروز تعداد زیادی از عوارض احتمالی نیز پس از عمل جراحی وجود دارد، از جمله:
- عفونت
- مرگ بافت فلپ کاشته یا پیوند داده شده
- ضعف عضلانی
- تاول (نقاط برجسته کوچکی از مایع که در داخل پوست ایجاد می شود).
- عود زخم های فشاری
- مسمومیت خون
- عفونت استخوان (استئومیلیت)
- خونریزی داخلی
- آبسه (نواحی برجسته دردناک چرکی که در داخل بدن ایجاد می شود).
- ترومبوز ورید عمقی (لخته خونی که در داخل وریدهای پا ایجاد می شود و ممکن است به حرکت درآید).
با وجود چنین عوارض و خطراتی، همچنان انجام عمل جراحی اغلب برای جلوگیری از عوارض تهدید کننده زندگی، مانند مسمومیت خون و قانقاریا (پوسیدگی یا مرگ بافت زنده) ضروری است.
پیشگیری از ایجاد زخم بستر
با توجه به این که زخمهای بستر میتوانند مشکلات و عوارض مختلفی را برای فرد ایجاد کنند (مرگ، هزینههای متحملشده درمان و غیره)، روشهای پیشگیری بسیاری در سطح جهانی رواج یافتهاند تا بدین طریق از ایجاد زخم فشاری و عوارض متعاقب آن جلوگیری شود. از دو نوع مقیاس برای پیشبینی احتمال وقوع زخم بستر در بیمار استفاده میشود.
مقیاس نورتون از مجموعه ای از پنج عامل بالینی برای تعیین احتمال وقوع زخم بستر استفاده می کند: فعالیت، تحرک، وضعیت روانی، بی اختیاری و وضعیت فیزیکی. اگر یک بیمار نمره 16 یا کمتری در این مقیاس کسب کند، پیش بینی می شود که خطر ابتلا به زخم فشاری در وی افزایش می یابد.
یکی از متداول ترین اقدامات پیشگیرانه، توزیع مجدد وزن/ فشار وارده به بدن بیمار است. این می تواند شامل حرکت فیزیکی بیمار باشد – بدین صورت که به طور کامل از تخت/ صندلی خارج شده، یا صرفا تغییر موقعیت بدنی دهد.
همچنین ممکن است فرد نیازمند استفاده از بستر خاصی نیاز داشته باشد که قابلیت تغییر نقاط فشار را داشته باشد، مانند تختهای الکترونیکی که از دریچههای جریان هوا و سایر مکانیکها برای تغییر شکل خود تخت استفاده میکنند – بنابراین، فشار روی قسمتهای خاصی از بدن پس از یک دوره زمانی مشخص کاهش مییابد. مقدار زمان (به عنوان مثال یک برنامه زمانی با تغییر موقعیت به صورت هر 2 ساعت یکبار).
همچنین، برای بیمارانی که در معرض خطر کمتری برای ابتلا به زخم بستر هستند – میتوان از روکشهای مختلف مخصوص تشک استفاده نمود؛ مانند روکشهایی که از فوم یا ژل ساخته شدهاند.
این محصولات همچنین می توانند برای افرادی استفاده شوند که زمان زیادی را در رختخواب/ روی صندلی می گذرانند، اما در صورت نیاز، همچنان مقدار تحرک اندکی برای تغییر وضعیت فیزیکی خود دارند.
وضعیت تغذیه نامناسب نیز یکی دیگر از عوامل خطرزایی است که می تواند منجر به تشکیل زخم بستر شود.
مطالعات حاکی از آنند که استفاده از مکملهای غذایی با پروتئین بالا یا لولهی تغذیه برای افرادی که در معرض خطر ابتلا به زخمهای فشاری هستند، مفید خواهد بود – بهویژه افرادی که به دلیل یک بیماری مزمن یا حاد بستری بوده یا در دوران پس از عمل جراحی به سر میبرند.
اگرچه همه زخم های بستر قابل پیشگیری نیستند، اما با داشتن یک برنامه جامع پیشگیری از زخم فشاری میتوان از ایجاد اکثر انواع آن جلوگیری کرد که نه تنها بار مالی درمان را کاهش میدهد، بلکه بیمار را از آسیبهای جسمی و روانی نیز دور نگه میدارد.